در زمان هخامنشیان برای اطلاع یافتن از اخبارسایر ایالت ها از چابکسواران استفاده می کردند. وظیفه این چابک سواران رساندن اطلاعات به چابک سوار بعدی بود تا در نهایت خبر مد نظر به داریوش، پادشاه سلسله هخامنشی می رسید. داریوش این فرایند را تاسیس کرده بود تا بر عملکرد افراد در سایر مناطق نظارت بهتری داشته باشد این پروسه می توانست به اداره بهتر کشور کمک شایانی کند.به دستور این پادشاه جاده های به خصوصی احداث گردید که به نام جاده شاهی شهرت یافت، طول این جاده نزدیک به ۲۴۰۰ کیلومتر بود.
 
در هر ۲۴ کیلومتر یک چاپارخانه احداث شده بود. در این مکان ها همواره اسب تازه نفس وجود داشت و این اسب ها آماده بودند تا چاپارخانه بعدی، سوار را همراهی کنند. پیک های دولتی با این شیوه به آسانی می توانستند اخبار سراسر کشور را به مقصد مد نظر برسانند.[1]
 
داریوش هخامنشی در مورد چابک سواران و پیک های دولتی خود این چنین سخن می گوید: نه برف، نه باران، نه گرما و نه تاریکی شب نمی‌تواند پیک های تندرو را از حرکت باز دارد. در حال حاضر این جمله معروف وی در سر درب ساختمان پست در نیویورک قرار دارد و موجب تحرک مسرت بخش عوامل این اداره است.[2]
 
 

پس از دوره ناصرالدین شاه به بعد چه تحولاتی در پست اتفاق افتاد؟
بعد از ناصرالدین شاه به بعد تحولات خاصی در پروسه ارسال نامه انجام شد. این پادشاه قاجاری دستور داد تا وزارت پست تشکیل شود پیش از این نهاد مربوطه به صورت اداره بوده و گستردگی کمتری داشته است. پس از سال ۱۲۵۸ و موفقیت های روز افزون پست این نهاد به دست ناصرالدین شاه احداث شد. این موفقیت به گونه ای بود که در سال ۱۲۶۴ از ۷ خط اصلی و ۵ خط فرعی به منظور ارسال نامه استفاده می کردند. زمانی که اتحادیه پست جهانی افتتاح گردید، ایران به عنوان کشور پیشتاز در این عرصه به این اتحادیه پیوست.
 
پس از آن که میرزا تقی خان امیر کبیر به منصب گماشته شد، وضعیت پست به پست نوین تغییر یافت. در همان موقع سرویس های منظم پستی شروع به ارائه خدمات نموده و تعرفه های پستی نیز مشخص گردید. پس از گذشت این مقدمات آیین نامه پستی نیز توسط مسئولان مربوطه به منظور ارائه خدمات بهتر به تصویب رسید.
 
بعد از سال ۱۲۸۸ وزارت پست تحولات شگرفی را به خود دیداز جمله آن می توان به ساختار تشکیلاتی جدید آن اشاره کرد. بعد از آن که تلگراف به عنوان ابزاری نوین برای ارتباط معرفی شد. با تلفیق این دو سازمان با یکدیگر، وزارت پست و تلگراف افتتاح شد. در دوره رضا خان پهلوی مصادف با سال ۱۳۰۸ با خرید سهام شرکت تلفنو پیوستن این نهاد به مراکز مذکور، وزارت پست و تلگراف و تلفن به ادامه روند کاری خود پرداختند. می توان گفت از اواخر سال ۱۳۰۸ با افتتاح وزارتخانه جدید نظام پستی شاهد تحولات اساسی بود.[3]
 
پس از پیروزی انقلاب اسلامی چه تغییراتی در وزارت پست شکل گرفت؟
بعد از پیروزی انقلاب اسلامی شاهد تغییرات جدی در ارائه خدمات پستی هستیم. تحولی بنیادی در این عرصه اتفاق افتاد که نظام پستی از نظر کمیت و کیفیت تحولات عظیمی را به خود دید. پس از طی این دوره روش های جدید و کارآمد جهت ارائه بهتر خدمات پستی ایجاد شد و روز به روز بر میزان آن افزوده شد.
 
 

انقلاب و دوره سازندگی توانست اقدامات اثرگذاری را در نظام پستی داشته باشد. در سال ۱۳۶۷ به منظور ارائه بهتر خدمات پستی، شرکت پست مستقل شد و این موضوع را می توان بااهمیت ترین اتفاق این دوره ذکر کرد.با گذشت زمان و پست توانست اعتماد سایر نهادها را به خود جلب کند و به جایگاه حقیقی خود در این امر دست پیدا کند همچنین ارائه خدمات پستی را با کمک دفاتر پیشخوان بهبود بخشد.
 
در این دوره بعد از سامان یافتن فناوری های جدید ارتباطی شاهد این هستیم که در دور افتاده ترین روستاها از دفاتر خدمات ارتباطی(ICT)به منظور عرضه کردن خدمات پستی و نیابتی دیگر نهادها برای روستاییان هر منطقه شکل گرفت.[4]
 
چه خدماتی توسط شرکت پست جمهوری اسلامی ایران ارائه می شود؟
شرکت پست تلاش دارد تا عموم افراد از خدمات ارزنده پستی استفاده کنند، به همین منظور بخشی از خدماتی که در حال حاضر عرضه می شود را در زیر شرح می دهیم:
 
  1. پست پیشتاز: کسانی که برای ارسال بسته خود عجله دارند می توانند از این نوع ارسال پست استفاده کنند. با کمک این نوع از خدمات پستی می توان در کوتاه ترین زمان ممکن بسته مد نظر را در هر مقصدی چه در داخل کشور و چه در خارج از آن فرستاد.ارسال مرسوله ها حداقل در ۲۴ ساعت و حداکثر در ۴۸ ساعت امکان پذیر است.
  2. پست رستانت: از این نوع خدمت پستی به منظور ارسال نامه و بسته هایی که آدرس دقیق پستی ندارند استفاده می شود. در واقع مرسولات به جای آن که به آدرس مقصد ارسال شوند به دفتر آن منطقه ارسال می شوند برای انجام این کار ارائه کارت شناسایی معتبر الزامی است.
  3. صندوق شخصی: هر فرد می تواند یک صندوق شخصی در اختیار داشته باشد. فرآیند اختصاص صندوق شخصی به این صورت است که با مراجعه به دفاتر پیشخوان می توانید یک صندوق اجاره کنید و هر زمان که بسته یا نامه ای سفارش دادید در صندوق برای شما به امانت نگه داشته می شود. هر زمان که تمایل داشتید می توانید بسته خود را تحویل بگیرید.
  4. پست اکسپرس: با کمک این نوع از خدمت پستیمی توان بسته یا نامه مد نظر خود را با حق تقدم بیشتری نسبت به سایر مرسولات ارسال نمایید. گفتنی است در اضای دریافت این خدمت باید هزینه بیشتری پرداخت کنید.
  5. پست تبلیغ: با کمک این نوع از خدمت سایر نهادها یا خدمات می توانند تبلیغات خود را به نمایش بگذارند. به عنوان مثال آگهی خود را در روی پاکت نامه ها چاپ کرده و آن را توزیع می کنند. برخی از این تبلیغات را در روی دیوارها، کف وسقف دفاتر پیشخوان به منظور افزایش راندمان فروش یا خدمت می چسبانند. وسعت این دست از خدمات پستی بسیار زیاد است و در این مجال نمی گنجد.
  6. پست مستقیم: برای آن که بتوان مصرف کنندگان و مشتریان را با تولیدکنندگان متصل نمود نیازمند سرویس جدید شرکت پست جمهوری اسلامی به نام پست مستقیم هستیم. با کمک بانک های اطلاعاتی موجود که به طور ویژه ای به این سرویس ارتباط دارد، می توان به صورت مستقیم تبلیغات کسب و کار را شروع نمود.
  7. صندوق پست صوتی: با کمک این نوع از خدمات پستی می توان اخبار و اطلاعیه های لازم که توسط وزارتخانه ها، سازمان ها، نهادها و سایر مراکز را به عموم افراد اطلاع داد. با استفاده از صندوق پست صوتی می توان ارتباط میان مصرف کننده یا مشتری را با تولیدکننده افزایش داد که این امر موجب افزایش فروش یا خدمت مد نظر می گردد.برای آن که بتوان از این سرویس استفاده نمود لازم است به دفاتر پیشخوان مراجعه کرده و اشتراک مخصوص را دریافت کنید.
  8. پست ۱۹۳: با دریافت خدمات ارزنده پست ۱۹۳ دیگر نیازی به مراجعه به دفاتر پیشخوان نیست. کافی است با شماره گیری شماره تلفن مذکور از کارکنان اداره پست بخواهید تا بسته و اماناتتان را به آدرس مد نظر ارسال کنند. در حال حاضر این نوع از خدمات پستی فقط در کلانشهرتهران ارائه می شود. با کمک این سرویس در کمتر از دو ساعت بسته یا نامه تان به مقصد تحویل داده می شود.
  9. بیمه بسته های باارزش: این نوع از خدمات پستی برای اسناد، اوراق بهادار، طلا، سکه و سایر مواردی که از ارزش بالایی برخوردار هستند، در نظر گرفته می شود.
  10. پست سفارشی: برای افرادی که خواهان پست سفارشی هستند، یک قبض یا رسید تحویل می دهند. این نوع از سرویس برای نامه، بسته های کوچک، کارت پستال و مواردی از این دست مناسب است. مامور پست در زمان تحویل مرسوله از افراد تاییدیهدریافت می نماید.
  11. پست یافته: از پست یافته برای بازگرداندن اسناد و مدارک کمک گرفته می شود. استرداد گواهینامه رانندگی، سند ازدواج، گذرنامه، کارت های نظامی و سایر مدارک بااهمیت از این سرویس پستی کمک گرفته می شود.برای آن که افراد بتوانند از این نوع خدمت پستی استفاده کنند کافی است به دفاتر پستی مراجعه نمایند و پس از پر کردن فرم های مربوطه از دفتر مد نظر بخواهند تا سند گمشده شان را برایشان ارسال کنند.
  12. بازار الکترونیکی: با استفاده از این سرویس افراد می توانند از طریق درگاه اینترنت به صفحه مد نظر مراجعه و پس از انجام خرید اینترنتی، طرف قرارداد به فروشگاه مراجعه کرده و کالای خریداری شده را به مشتری تحویل می دهد.
  13. پست ویژه: می توان با کمک پست ویژه در کمتر از ۲۴ ساعت بسته یا نامه خود را در داخل استان به مقصدتان ارسال کنید. در حال حاضر این سرویس در تمامی استان ها فعال است. پست این مدت را تضمین کرده و در صورت زیر پا گذاشتن این تعهد دو برابر هزینه پست را غرامت می دهد.[5]


پی‌نوشت:
[1] سایت خبرگزاری ایسنا، مقاله: ناوگان پستی ایران از گذشته تا به امروز
[2] سایت خبرگزاری تسنیم، مقاله: تاریخچه پست در ایران به روایت تصویر
[3] سایت خبرگزاری ایسنا، مقاله: ناوگان پستی ایران از گذشته تا به امروز
[4] همان منبع
[5] سایت خبرگزاری همشهری، مقاله:آشنایی با خدمات شرکت پست جمهوری اسلامی ایران